ردیف چیست؟
ردیف یا ردیف موسیقی یا ردیف دستگاهی ایران تنها یک نوع چیدمان یا روایت است که برای موسیقی ایران استفاده میشود.
این چیدمان به ترتیب گوشه ها پست سر هم اشاره دارد که در هر دستگاهی رعایت میشود.
یک ردیف شامل تمام هفت دستگاه و شش آواز میباشد.
ردیف را میتوان به نوعی روایت خواند. برای مثال یکی از معروف ترین ردیف های سازی ردیف میرزا عبدالله است که توسط اون چیده و روایت شده است و میتوان آن را روایت میرزا عبدالله از موسیقی ایران برای ساز تار و سه تار دانست.
ولی این بدان معنی نیست که این ردیف توسط او و یک شبه به وجود آمده، ممکن است گوشه هایی از او بوده که خود حتی نامی نبرده ولی او تنها انتقال دهنده و راوی این گوشه ها است که از گذشته ی دور و نزدیک به دست او رسیده است.
در مورد دیگر ردیف ها نیز این امر صدق میکند. بیشتر ردیف ها گوشه هایی مانند هم دارند که تنها در نحوه بیانشان اختلاف وجود دارد و هر استادی با سلیقه خود شروع، اوج و فرود را برای گوشه ها و دستگاه ها تنظیم کرده و یا اصلا به صورت مستقیم نقل کرده است.
در زیر با چند ردیف معروف در موسیقی ایران آشنا میشویم:
ردیف میرزاعبدالله (در ابتدا برای تار و سه تار)
ردیف آوازی عبدالله دوامی
ردیف موسی معروفی ( شامل گردآوری ردیف های دیگر و شامل بیشترین تعداد گوشه)
ردیف آوازی محمود کریمی
ردیف آوازی شجریان
ردیف نی حسن کسایی
ردیف سنتور ابولحسن صبا
ردیف آقاحسینقلی (به‌روایت علی‌اکبرخان شهنازی)
ردیف سه تار سعید هرمزی
لازم به ذکر است که بنا بر یادداشت های تاریخی موسیقی قبل از دوره ی قاجار به صورت ردیفی و دستگاهی نبوده است بلکه به صورت مقامی بوده است و در دوره ی قاجار اساتیدی مانند میرزاعبدالله مقام های مانند هم را گرده آوری کرده و پست سر هم نهاده و نام ردیف بر آن نهاده است. تعدادی از نام های گوشه ها بر اساس نام مقام است. برای مثال گوشه راست در دستگاه راست پنجگاه که در گذشته مقام راست نامیده میشده است.
نکته قابل توجه این است که ردیف چیدمان دستگاه ها نمی باشد زیراکه هر ردیفی تمام دستگاه ها را شامل میشود.
